Welke rechten heb je als kind? Experten aan het woord

Wist je dat je als kind heel wat rechten hebt? Je hebt recht op een goed leven, op onderwijs en gezondheidszorg, op bescherming tegen alle vormen van geweld of kinderarbeid en nog veel meer. Dat klinkt misschien vanzelfsprekend, maar dat is het zeker niet. “In de laatste twee jaar hebben veel kinderrechten onder druk gestaan”, zeggen Caroline Vrijens van het Kinderrechtencommissariaat en Eveline Couck van UNICEF.

“Elke dag komen kinderen overal ter wereld in aanraking met heel wat uitdagingen”, vertelt Eveline Couck van UNICEF België, een organisatie die zich inzet voor het welzijn van kinderen. “Sommige uitdagingen worden bewust gecreëerd door volwassenen: door verwaarlozing, seksueel geweld, uithuwelijking, uitbuiting door kinderarbeid of inzet als kindsoldaten. Veel van die uitdagingen kunnen we dankzij bepaalde wetten bestrijden. Andere uitdagingen ontstaan door toeval, bijvoorbeeld de coronacrisis, kinderarmoede of klimaatproblemen. Daarbij helpt het niet om volwassenen te straffen, en moeten we vooral de kinderen ondersteunen.”

“Gelukkig bestaat er zoiets als de kinderrechten”, vult kinderrechtencommissaris Caroline Vrijens aan, die in opdracht van de Vlaamse overheid controleert of alle kinderrechten gerespecteerd worden. “Het zijn regels die gebaseerd zijn op het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind van de Verenigde Naties. Bijna alle landen ter wereld zijn akkoord gegaan met dat verdrag. Het helpt ervoor zorgen dat kinderen gewoon kind kunnen zijn.”

Hoe is dat verdrag ontstaan?

Eveline: “Na de ellende die kinderen tijdens de Eerste Wereldoorlog meemaakten, werd in 1924 het eerste officiële kinderrechtendocument geschreven. Die verklaring benoemde onder meer het recht op voedsel en gezondheidszorg en het recht op bescherming tegen uitbuiting van kinderen. Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog hadden kinderen het zwaar. Ze stierven van de honger, bij bombardementen of in concentratiekampen. Veel kinderen die overleefden, hadden bovendien geen huis of ouders meer. In 1948, drie jaar na de oorlog, lanceerden de Verenigde Naties eerst de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Elf jaar later, in 1959, volgde de Verklaring van de Rechten van het Kind. Vandaag werken we met het Kinderrechtenverdrag dat de Verenigde Naties in 1989 aannamen. Dat verdrag erkent de fundamentele menselijke waardigheid van alle kinderen en benadrukt de dringende noodzaak om hun welzijn en ontwikkeling te waarborgen. Het is bovendien de eerste internationale tekst die kinderen expliciet als rechthebbenden erkent.”

Dus alle kinderen overal ter wereld hebben evenveel rechten?

Eveline: “Het Kinderrechtenverdrag is het snelst goedgekeurde mensenrechtenverdrag in de geschiedenis. Het is ook het verdrag dat door het meeste aantal landen – maar liefst 196 – ondertekend is. Alleen de Verenigde Staten doen niet mee. De Kinderrechten zijn er voor alle kinderen, ongeacht hoe oud ze zijn, hoe arm of rijk ze zijn, hoe ze eruit zien, waar ze vandaan komen, of ze al dan niet een beperking hebben … Er mag niet gediscrimineerd worden, maar er blijven jammer genoeg wel ongelijkheden. Daarom blijft het belangrijk om de rechten van élk kind te verdedigen.”

Caroline: “Het Kinderrechtenverdrag van de Verenigde Naties is niet juridisch bindend. Elk land dat het ondertekend heeft, moet het dus zelf inpassen in zijn wetten. Daardoor zijn er verschillen tussen landen, maar het VN-Kinderrechtencomité houdt wel toezicht op de naleving van het verdrag. Er bestaan zelfs rapporten die bepalen of je het goed doet als land of niet. In België hebben we sinds 1989 al heel wat rechten uitgevaardigd die de rechten van het kind beschermen. Ook in onze Grondwet staan veel verwijzingen naar die rechten.”

Hoe staat het momenteel met de kinderrechten?

Eveline: “De rechten zijn nog steeds dezelfde als die in 1989, maar de maatschappij verandert natuurlijk wel. De grote wereldwijde uitdagingen zoals de toegang tot onderwijs, gezondheidszorg en gezonde voeding blijven onveranderd. Ondanks de grote vooruitgang duiken er ook nieuwe uitdagingen op. We leven nu bijvoorbeeld in een digitaal tijdperk, met meer nood aan aandacht voor mentale gezondheid en er is een pandemie.”

Caroline: “We kunnen zonder twijfel stellen dat gedurende de laatste twee jaar veel kinderrechten onder druk hebben gestaan. Ieder kind heeft recht op school en vrije tijd en dat werd kinderen vaak ontnomen.”

Eveline: “Door corona worden de kinderrechten inderdaad bedreigd in een mate die in meer dan een generatie niet is voorgekomen. De wereldwijde reactie is tot nu toe zeer ongelijk en inadequaat. De maatregelen die we nemen, zullen bepalend zijn voor het welzijn en de rechten van kinderen in de komende jaren.”

Wat kan je doen als je merkt dat kinderrechten niet gerespecteerd worden?

Eveline: “Veel kinderen weten niet bij wie ze terechtkunnen als ze hulp nodig hebben. Luister of steun het kind dus zeker als het een probleem heeft of het slachtoffer is van onrecht. Soms is de oplossing van het probleem eenvoudig, soms ook niet. In dat laatste geval neem je best contact op met het Kinderrechtencommissariaat.”

Caroline: “We hebben inderdaad een klachtenlijn waar zowel jongeren als volwassenen op terechtkunnen. Ook vragen over pestgedrag mag je ons stellen. Jaarlijks stromen er zo’n 1200-tal klachten binnen, in 2021 waren dat er zelfs 1500. Het Kinderrechtencommissariaat kan geen juridische straffen opleggen, maar we nemen elke klacht serieus en bekijken of we kunnen bemiddelen met de betrokkenen in kwestie, of we spelen een vraag door naar de ministers.”

Hoe maken we kinderen bewust van welke rechten ze hebben?

Eveline: “Er zijn aanwijzingen dat we zelfs de allerkleinsten bewust kunnen maken van hun rechten. Daarvoor moet je natuurlijk methodieken gebruiken die aangepast zijn aan de leeftijd en behoeftes van het kind. Leerkrachten kunnen in de klas bijvoorbeeld ruimte maken om te spreken over de kinderrechten. We zien dat bijleren over kinderrechten de kans verhoogt dat leerlingen actieve en verantwoordelijke burgers worden. Ook UNICEF probeert daarom een zo breed mogelijk publiek te bereiken met haar boodschappen.”

Caroline: “Uiteraard willen we dat alle kinderen weten dat deze rechten er voor hen zijn. Er worden elke dag nieuwe kinderen geboren, dus we zullen de rechten steeds onder de aandacht blijven brengen om iedereen te bereiken.”

Zit je zelf met een vraag of klacht? Contacteer dan het Kinderrechtencommissariaat. Bel 0800 20 808 of mail klachtenlijn@kinderrechten.be

Tekst: Whoopi Samyn