Jeugdbewegingen in Europa: "Op sommige vlakken zijn we écht uniek"

We horen het wel vaker en durven het soms zelf te zeggen: de jeugdbewegingen zoals die in Vlaanderen zijn uniek in de wereld. Maar klopt dat wel? Zijn er ook jeugdbewegingen in andere landen en hoe gaan die te werk? Dat willen wij wel eens weten, dus legden we ons oor te luister in Nederland en het Verenigd Koninkrijk en doken we in het werk van Guy Redig, professor Jeugd(werk)beleid aan de VUB.

Van KLJ tot Chiro of KSA, in Vlaanderen hebben we maar liefst negen verschillende jeugdbewegingen. Je vindt er dan ook eentje in bijna elk dorp of stad. Maar ook over de grens vind je jeugdbewegingen. We zijn dus zeker niet de enigen! “In het Verenigd Koninkrijk zijn er wel wat”, zegt Nicola Hilliard van Scouts UK. “We tellen 7.000 scoutsgroepen verspreid over het hele land, en elke week brengen we 400.000 kinderen en jongeren en zo’n 100.000 vrijwilligers samen.” Ook Nederland heeft een Scouts. “Die is de grootste vrijwilligersorganisatie van het land”, zegt Naomi Bruins van Scouting Nederland. “Wij hebben zo’n 86.000 jeugdleden en 32.000 vrijwilligers verspreid over 1.100 groepen.”

[Lees verder onder de foto.]

Er zijn dus meerdere jeugdbewegingen in Europa, maar hun werking is niet overal dezelfde. Vlaanderen is best uniek, lezen we in Thinking seriously about Youth Work, een lijvig document van de Raad van Europa en de Europese Commissie. Daarin neemt VUB-professor Guy Redig het woord. “Om te begrijpen waarom onze jeugdbewegingen eruitzien zoals ze vandaag zijn, moeten we kijken naar politieke, culturele en sociale evoluties doorheen de geschiedenis”, vertelt de professor.

“Tot het eind van de vorige eeuw heerste in alle delen van de Vlaamse maatschappij een sterke katholieke meerderheid. Jeugdwerk was een middel om kinderen te binden aan het katholieke gedachtegoed, maar werd ook beïnvloed door internationale tendensen. De Anglo-Amerikaanse methodes – die voortkomen uit de Scouts – richtten zich op het versterken van jezelf als persoon, het Duitse concept van jeugdbewegingen focuste op een sterk samenhorigheidsgevoel.”

“Ongeveer honderd jaar geleden, in de periode voor de Tweede Wereldoorlog, bestond het jeugdwerk bijna uitsluitend uit jeugdbewegingen die ten dienste stonden van een bepaalde ideologie, godsdienst of leidersfiguur. Die jeugdbewegingen hadden ook liederen, uniformen, vlaggen en parades. In de jaren 1960 veranderde er veel: er was meer welvaart en jongeren waren alsmaar vaker hoger opgeleid. Zij bekeken de wereld die hun ouders hadden vormgegeven alsmaar kritischer. De jeugdbewegingen verloren hun aantrekkingskracht en moesten daarom diep nadenken over hun identiteit: wat met uniformen? Wat met gescheiden activiteiten tussen jongens en meisjes? En wat met de verbinding met een bepaalde ideologie? De jeugdbewegingen vonden zichzelf opnieuw uit en in de jaren 1990 werden ze weer populairder. Het Vlaamse jeugdwerk is doorheen de geschiedenis dus nooit verdwenen en is ook vandaag nog zeer sterk aanwezig. Dat is best uitzonderlijk.”

[Lees verder onder de foto.]

Dat jeugdbewegingen zo diep ingebakken zitten in de Vlaamse geschiedenis, is niet het enige verschil met jeugdbewegingen over de grens. “De activiteiten en evenementen worden hier bijna volledig door de jongeren zelf georganiseerd”, zegt professor Redig. “De leiding is grotendeels in handen van 16- tot 23-jarigen en een leidingsploeg wisselt gemiddeld om de twee à drie jaar. Ook dat is uniek in vergelijking met de rest van de wereld.”

“Bij ons kan de leeftijd van leiding inderdaad hoger liggen”, zegt de Nederlandse Naomi. “Je kan van je vijfde tot je 21ste lid worden en nadien leiding of plusscouts worden. Zelfs mensen zonder scoutingsachtergrond – zoals ouders – kunnen leiding geven.” Ook in het Verenigd Koninkrijk horen we een gelijkaardig verhaal. “Al onze activiteiten worden begeleid door mensen die 18 jaar of ouder zijn. Er is geen limiet in leeftijd’, zegt Nicola.

[Lees verder onder de foto.]

Natuurlijk hebben we ook veel gemeen met de Nederlandse en Britse scouts. Tijdens onze activiteiten spelen we, bijvoorbeeld, graag spelletjes en maken we veel plezier. “Daarnaast ontdekken wij de verschillende onderdelen van scouting: knopen leggen, een kampvuur maken, koken op een houtvuurtje of op avontuur gaan. We leren dus ook bij”, zegt Naomi.

 “Jeugdwerk gaat over spelen en samen jong zijn”, zegt professor Redig, “Het kan leerrijk zijn, maar dat is bij ons niet het hoofddoel. In Vlaanderen is jeugdwerk vooral een sociaal gebeuren. Sommigen zeggen wel dat ervaring in een jeugdbeweging mooi staat op een cv, maar de meeste jongeren gaan naar een jeugdbeweging om andere jongeren te ontmoeten, plezier te maken en zich verbonden te voelen. Dat samenhorigheidsgevoel en gevoel van ‘samen jong zijn’ onderscheidt het jeugdwerk van andere vrijetijdsactiviteiten.”

[Lees verder onder de foto.]

Tot slot herken je KLJ’ers aan hun rode KLJ-sjaaltje, en ook de andere Vlaamse jeugdbewegingen hebben vaak een kledingstuk dat hen typeert. Maar hoe zit dat in het buitenland? “Onze ‘scoutsfit’ is voor iedere leeftijd anders”, zegt Naomi. “We hebben brandweerrode, groene, beige of bordeaux uniformen naargelang de leeftijd van de landscouts. De waterscouts hebben dan weer hun eigen blauwe uniform, terwijl de luchtscouts te herkennen zijn aan hun grijze uniform. Aan de hand van het uniform kan je dus zien waar iemand vandaan komt en hoe oud die is. Ook een das vormt een vast onderdeel van de ‘scoutsfit’.” “Die das hebben wij ook”, vult Nicola aan. “Overal ter wereld dragen scouts zo eentje. Het toont dat we allemaal tot dezelfde grote familie behoren.”

Tekst: Jonas Smeulders / Foto: Scouts UK