Uit de oude doos: wat deed KLJ tijdens de Tweede Wereldoorlog?

Je kan er bijna niet onderuit als je het nieuws volgt: de oorlog in Oekraïne duurt nu al tien maanden. Die vindt zo’n 2.000 kilometer verderop plaats, maar wist je dat er tachtig jaar geleden – tijdens de Tweede Wereldoorlog – ook bij ons gevochten werd? Veel KLJ’ers moesten toen het leger in en KLJ moest ‘ondergronds’ gaan om te blijven bestaan. Aan de hand van oude magazines, de voorlopers van Hélaba, kijken we hoe het er toen aan toe ging. 

De spanningen in Europa liepen al enkele jaren op, maar toen Duitsland in september 1939 Polen aanviel, liep het conflict helemaal uit de hand. Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk verklaarden Duitsland meteen de oorlog. België zou dan nog neutraal zijn. Toch begon ons land zich ook klaar te maken voor een oorlog. Jonge mannen werden opgetrommeld om zich aan te sluiten bij het leger. Ook KLJ’ers, die toen nog BJB’ers genoemd werden (KLJ heette voor 1965 nog Boerenjeugdbond, red.).

“Toen we begin september week na week onze boerenjongens zagen vertrekken om de verdediging van ons land te verzekeren, hebben we ons wel eens afgevraagd wat er zal gebeuren met onze heerlijke BJB-beweging”, lezen we in het magazine De BJB-er van januari 1940. “60 procent van de bestuursleden hebben hun afdeling moeten verlaten en 35 procent van onze gewone leden werden opgeroepen. Gelukkig kunnen we na drie maanden mobilisatie zeggen dat jonge bestuursleden hun opgeroepen broers hebben vervangen. Hun jonge bloed heeft in veel afdelingen bruisend nieuw leven gebracht. In andere afdelingen werd een beroep gedaan op oud-bestuursleden of trad de oude, grijze pastoor terug in ’t gelid zodat de BJB-afdeling toch niet zou vallen.”

In het dorp bleef de BJB dus gewoon zijn ding doen, maar ook in het leger vonden de BJB’ers elkaar: “In heel mijn legercompagnie zijn we met zes BJB’ers. Hoe we elkaar vonden tussen al die mensen? Heel eenvoudig. We zagen dat de postbode ons maandblad in handen had en keken aan wie hij dat gaf. Op een paar dagen tijd kenden we elkaar en sindsdien zijn we de beste vrienden.”

In mei 1940 viel Duitsland dan toch aan, waardoor we rechtstreeks bij de oorlog betrokken raakten. België vocht achttien dagen lang terug, maar Duitsland was te sterk en nam ons volledige land onder controle. Vanaf dan zou het meer dan vier jaar duren voor de BJB’ers opnieuw een magazine mochten ontvangen. “Toen wij in 1940 aan kardinaal Van Roey de nodige richtlijnen vroegen voor onze beweging, gaf hij ons de raad de uitgave van ons blad stop te zetten tot na de oorlog”, lezen we in De BJB-er van oktober 1944. De reden voor dat advies was simpel: doordat de Duitsers alles controleerden, konden de BJB’ers niet zomaar schrijven wat ze wilden. Ze zouden dus teksten moeten publiceren die goedgekeurd werden door de vijand, en dat zagen ze niet zitten.

De gewone BJB-werking kon wel nog even blijven draaien, maar dat veranderde in juli 1941. Alle verenigingen moesten vanaf dat moment aangegeven en goedgekeurd worden bij de bezetter. Zowel op nationaal, provinciaal als plaatselijk niveau weigerde de BJB dat te doen, “om zo duidelijk te maken dat we de Duitse bezetting niet erkennen. Daardoor werd de BJB officieel afgeschaft.” (De BJB-er, augustus 1946) Toch bleef de BJB verder werken, maar dan zonder zijn activiteiten of vergaderingen aan te melden. “Uit zelfrespect en onbuigbare fierheid verschenen we nooit openbaar als BJB’er op straat. Zonder toelating bleven we ook maandelijkse richtlijnen en honderden omzendbrieven sturen, en organiseerden we vormingen en studiedagen. Wij hebben dat alles gedaan, stil en bescheiden, maar zonder ooit te buigen voor de vijand, noch voor de landverraders.”

Het ledenaantal daalde in dat jaar ook sterk: de BJB ging van bijna 17.000 leden in 1940 tot slechts 13.600 in 1941. Maar het ondergrondse werk van de BJB bleek wel aan te slaan, want in de jaren daarna kwamen er steeds weer meer leden bij, tot wel 18.600 in 1943. Toch bleven de oorlogsjaren zeer hard. “Helden sneuvelden bij de eerste inval van de vijand, er zijn BJB’ers die door een kogel werden neergeveld ergens tegen een muur omdat ze hun geheimen niet wilden delen, en er zijn er honderden die naar de werkkampen van Duitsland werden gesleurd.” (De BJB-er, oktober 1944)

In 1944 keerde het tij. Het geallieerde leger, dat onder andere bestond uit Amerikanen, Fransen en Britten, kon het Duitse leger terugdringen. Zo werd ons land vanaf september weer bevrijd en kregen we onze vrijheid terug. Ook de BJB kon weer volop draaien zonder ondergedoken aan het werk te gaan. “Het was een roerend ogenblik toen de grote BJB-vlag voor het eerst werd gehesen aan de gevel van onze Centrale. Nu hangt ze daar al dagen uit, door schoon en slecht weer, door storm en wind, als symbool van onze herwonnen vrijheid”, lezen we in de eerste De BJB-er (oktober 1944) sinds de bevrijding. “Na de eerste vreugderoes gingen wij dadelijk aan het werk. Onze eerste zorg was ons blad, dat al onze leden verbindt. Ons blad moest verschijnen, koste wat kost.”

In mei 1945 was de oorlog definitief gedaan en kon er volop gevierd worden. Al moesten de BJB’ers ook meteen weer aan het werk: “BJB’ers, de taak die ons wacht is zwaar. Het is nu geen tijd meer om te dralen. Op uw post en aan ’t werk! Laat uw handen trillen van werklust, laat uw harten vlammen van liefde.” De BJB kwam de oorlog uit met meer dan 20.000 leden, meer dan ze ooit gehad had.

Tekst & foto: Jonas Smeulders