Waarom doen KLJ'ers al dat werk vrijwillig?

In alle lagen van KLJ kom je mensen tegen die iets doen omdat ze het leuk vinden en er voldoening uit halen, zonder er ook maar één cent voor betaald te krijgen. Denk aan de jongeren die leiding zijn, de leden die helpen tijdens een eetfestijn, de ouders die koken op kamp of de KLJ’ers die de animatorcursussen begeleiden. Allemaal zijn het vrijwilligers die KLJ doen draaien. Die manier van werken is ook een bewuste keuze, maar waarom precies? En wat zijn de voor- of nadelen daarvan? We leggen ons oor te luister bij enkele experten.

Iemand van 16 jaar die al leiding is bij KLJ? Dat is niet zo uitzonderlijk en vinden wij zelfs normaal. “En toch is het niet zo vanzelfsprekend”, zegt voormalig professor Guy Redig, die gespecialiseerd is in sociale, culturele en jeugd(werk)thema’s. “Vroeger waren het vooral oudere mensen die zich vrijwillig inzette om iets te doen voor hun omgeving, niet de jongeren. Nu hebben we in Vlaanderen jeugdbewegingen waarbij de leiding grotendeels in handen is van 16- tot 23-jarigen en een leidingsploeg gemiddeld om de twee à drie jaar wisselt. Ook dat is uniek in vergelijking met de rest van de wereld, want in weinig andere landen worden jeugdwerkorganisaties geleid door zo’n jonge mensen.”

“KLJ is geen bedrijf. Wij willen geen winstmarges halen”, zeggen Emma Vermassen en Levi Van Deun, pedagogisch medewerkers bij KLJ die zich ook bezighouden met het vrijwilligersbeleid van de beweging. “Bij KLJ – en alle andere jeugdbewegingen – is het onze missie om plezier en ontspanning uit te dragen naar elk lid. Daarvoor hebben leden, leiding en andere vrijwilligers plaats nodig om te kunnen experimenteren en te proberen. KLJ gelooft in vrijwillige ervaringsdeskundigen.”

“Al sinds de oprichting van de Boerenjeugdbond (BJB, de naam van KLJ voor 1965, red.) in 1927 werken we met vrijwilligers. Dat is al bijna honderd jaar!”, zegt Bart Malfliet, die tussen 1996 en 2000 nationaal KLJ-voorzitter was. “Maar zo’n 26 jaar geleden gaven we vrijwilligers echt alle touwtjes in handen.”

Lang leve vrijwilligers!

Wat zijn eigenlijk de voordelen van een vrijwilligerswerking?

Guy: “Veel vrijwilligers doen hun werk vanuit een intrinsieke motivatie. Je wordt leiding omdat je er zelf iets uit kan halen. Zo krijg je bijvoorbeeld liefde en respect van de leden, word je goede vrienden met je medeleiding, ontmoet je er misschien wel je lief, of raak je helemaal opgebeurd als je ziet dat de andere KLJ’s dankzij jou een fantastische namiddag beleven. Die intrinsieke motivatie zorgt ervoor dat je veel langer en intenser je vrijwilligerswerk zal doen. Omdat vrijwilligers zelf gemotiveerd zijn om aan de slag te gaan, moet KLJ bovendien geen geld in ruil geven. In plaats daarvan kan dat geld geïnvesteerd worden in ondersteuningsmiddelen die de vrijwilligers kunnen gebruiken om hun werk nog kwaliteitsvoller te maken.”

“Nog een ander voordeel aan vrijwilligerswerk is dat je mensen samenbrengt met verschillende visies of talenten. Die weelde aan verschillende inzichten zorgt er net voor dat zo’n vrijwilligersgroep minder blinde vlekken heeft. Stel dat je een groepje vrienden hebt die allemaal veel van muziek kennen, dan kan je waarschijnlijk ook wel een fantastisch plaatselijk festivalletje organiseren. Maar als niemand van die vrienden inzicht heeft in de manier waarop je moet omgaan met het geld van dat festival, dan zal je wellicht weinig of geen winst maken. In een jeugdbeweging heb je vaak nét wel die verscheidenheid aan interesses. Je kan dus zeggen dat je in KLJ meer met ieders sterktes kan spelen.”

Zijn er ook nadelen?

Guy: “De intrinsieke motivatie van vrijwilligers heeft ook een keerzijde. Iemand die betaald wordt voor zijn werk, weet meteen wat dat werk waard was, want er staat een bedrag op je bankrekening. Op de voldoening van vrijwilligerswerk kan je dan weer geen exacte waarde plakken. Als een vrijwilliger zijn motivatie verliest, is het dus moeilijk om hem weer warm te maken voor een gelijkaardig engagement. Zeker in het geval van een jeugdbeweging zal een vrijwilliger – of die dat nu wil of niet – zijn engagement na een tijdje ontgroeien. Die constante opeenvolging van engagementen, die slechts enkele jaren duren, zorgen ervoor dat een KLJ-afdeling voortdurend bezig moet zijn met het doorgeven van informatie aan nieuwe leiding.”

“Daarnaast weten jonge vrijwilligers niet altijd onmiddellijk wat hun talenten zijn. Als vrijwilliger moet je bovendien wel eens een taak uitvoeren die je nog nooit hebt gedaan of waar je geen voorkennis over hebt. Dat zorgt ervoor dat die opdracht al eens kan mislukken. Denk maar aan een slecht voorbereidde vergadering, een te ingewikkelde speluitleg, een miscommunicatie naar de ouders, een factuur van de brouwer te laat betaald ... Bij het begin van hun KLJ-carrière zijn de vrijwilligers vaak bezig met veel te leren, terwijl ze aan het einde van hun KLJ-carrière net veel tijd steken om een mentor te zijn voor nieuwe vrijwilligers. Dat zorgt ervoor dat een leidingsploeg nooit helemaal efficiënt kan werken.”

Investeren in ondersteuning

Is het dan misschien een goed idee om vrijwilligers wél te betalen? Zo blijven ze misschien langer bij KLJ?

Emma: “Dat zal KLJ niet doen. We vinden dat een geldvergoeding niet genoeg overtuigingskracht heeft om iemand leiding te doen worden. Ik ken bijvoorbeeld geen enkele leiding die zegt dat die geen leiding meer wil zijn omdat die er niet voor betaald wordt. Bovendien kan zo’n vergoeding zelfs demotiverend werken voor iemand die meer werk op zich neemt dan iemand die slechts een kleine inspanning levert, maar er wel hetzelfde bedrag voor krijgt.”

Levi: “KLJ gelooft dat het geld beter geïnvesteerd wordt in ondersteuningsmateriaal. Zo bieden we elke vrijwilliger uitgewerkte activiteiten, methodieken, magazines, vormingsavonden, cursussen, K-momenten, afdelingsevaluaties, promomateriaal, tips & tricks en nog zoveel meer aan. Daar plukt iedereen de vruchten van en KLJ heeft zo, naast geëngageerde, ook goed geïnformeerde mensen om mee te werken.”

Emma: “Bovendien vinden we het niet erg als vrijwilligers eerst tien keer met hun hoofd tegen de muur lopen, voor ze ontdekken hoe het wel moet. Je krijgt de tijd en de ruimte om van je fouten en misstappen te leren. Als de vrijwilliger na een tijdje niet meer gemotiveerd is om nog bij een lokale KLJ-afdeling aan de slag te gaan, dan kan die misschien wel nog iets betekenen voor KLJ op regionaal of nationaal niveau. Onze jeugdbeweging en vrijwilligerswerk zijn helemaal met elkaar verbonden. Dat zullen we niet meer veranderen."

Waarom heeft KLJ dan enkele werknemers in dienst die wél betaald worden?

Levi: “Er werken ongeveer 25 mensen voor KLJ. Zo zijn er pedagogisch medewerkers die onze afdelingen op maat begeleiden en zich verdiepen in bepaalde thema’s; zijn er evenementmedewerkers die cursussen, vormingen en regionale of nationale KLJ-evenementen organiseren; zijn er communicatiemedewerkers die alle KLJ-info zo goed mogelijk proberen te verspreiden; en zijn er nog enkele mensen met elk hun eigen expertise. Dat lijkt tegenstrijdig met wat we net vertelden, maar is het zeker niet. We hebben mensen nodig die al onze vrijwilligers en afdelingen kunnen ondersteunen en die al dat ondersteuningsmateriaal uitwerken. Alle stappen in dat proces moeten op een professionele manier worden doorlopen, zodat er geen verkeerde informatie wordt doorgespeeld of onduidelijkheden zijn. Dat is een voltijdse job die je als vrijwilliger onmogelijk kan combineren met je studies of ander werk. Alle inspanningen die door onze werknemers worden gedaan, zijn dus vooral bedoeld om onze vrijwilligers direct of indirect te ondersteunen.”

Alles voor het zeggen

Hebben vrijwilligers veel te zeggen bij KLJ?

Bart: “KLJ heeft altijd vrijwilligers en werknemers gehad, maar lange tijd was het toch dat handjevol werknemers dat de grote beslissingen namen en de koers van KLJ bepaalde. In 1997, in de periode waarin ik nationaal voorzitter was en dus ook voor KLJ werkte, hebben we daar verandering in gebracht. Tot dat jaar werd er enkel bij de sportwerking, het schrijven van tijdschriften en bij de cursussen beroep gedaan op vrijwilligers, maar steeds zonder dat ze inspraak hadden over hoe die zaken werden geregeld. Er bestond wel iets als de ‘Uitgebreide Provinciale Raad’ en de ‘Nationale Raad’ (die vandaag ook nog bestaat, red.) waar vertegenwoordigers van de verschillende KLJ-gewesten samenkwamen om enkele beslissingen te maken. Toch merkten de werknemers steeds meer op dat de vrijwilligers te weinig inspraak hadden, zeker als we een vrijwilligersbeweging willen zijn. We zochten en vonden dus een manier waarbij vrijwilligers flexibeler zijn om een engagement te vinden dat bij hen past en waarbij ze meer inspraak kregen. Nu zijn er enorm veel nationale of regionale werkgroepen – elk met hun eigen taken – waarin je vrijwilliger kan worden en is er een structuur waarin iedere KLJ’er zijn zegje kan doen.”

Zal vrijwilligerswerk nog lang blijven bestaan?

Guy: “Vrijwilligerswerk is zeker niet altijd populair geweest. Het valt dus moeilijk te voorspellen of het àltijd zal blijven bestaan in zijn huidige vorm. Tussen de twee Wereldoorlogen was er bijvoorbeeld weinig tijd voor hobby’s in je vrije tijd. Toen was er van vrijwilligerswerk niet veel sprake. En vanaf de jaren 1950 raakte het vrijwilligerswerk helemaal verzuild. Dat betekent dat de verenigingen zich gingen koppelen aan een bepaalde geloofsovertuiging, politieke voorkeur of socio-economische status. Ook KLJ deed dat, want de ‘K’ verwijst duidelijk naar het katholiek geloof en de ‘L’ naar de link met de land- en tuinbouwsector. Het jeugdwerk werd dus eigenlijk gezien als een middel om kinderen en jongeren te binden aan een bepaald gedachtegoed. In de jaren 1980 komt vrijwilligerswerk in een sukkelstraatje. Het verenigingsleven had moeite om de verzuiling achter zich te laten, waardoor vrijwilligerswerk een zweem van oubolligheid over zich kreeg en weinig mensen nog vrijwilliger wilden worden.”

“In de jaren 1990 en 2000 komt daar verandering in en wordt vrijwilligerswerk weer populairder. Dat is niet toevallig de periode waar Bart het daarnet over had. Uit sociologisch onderzoek bleek dat een samenleving die veel verenigingen en vrijwilligers heeft, sterker en veerkrachtiger is dan een samenleving waar deze minder aanwezig zijn. Mensen kregen daardoor weer respect voor vrijwilligers en hun organisaties. Ook kwam er een wettelijk kader voor vrijwilligerswerk. Dat alles zorgde ervoor dat mensen hun weg weer vonden naar het vrijwilligerswerk.”

Emma en Levi in koor: “Wij raden alleszins iedereen aan om vrijwilliger te zijn!”